Czynnikiem aktywnym płynu do mycia naczyń są środki powierzchniowo czynne, ułatwiające usunięcie tłuszczu i uniemożliwiające ponowne przywarcie brudu. Najpopularniejszymi środkami powierzchniowo czynnymi w płynach do ręcznego mycia naczyń są preparaty anionowe, odpowiedzialne za tworzenie piany.

Środki powierzchniowo czynne mogą być produkowane na bazie olejów roślinnych (np. kokosowego) lub w procesach petrochemicznych. Oczywiście tylko te pierwsze mogą być nazwane przyjaznymi dla środowiska. Badania niemieckich naukowców wykazały, że substancje powierzchniowo czynne pochodzenia roślinnego są lepsze od sztucznych w 9 z 13 ocenianych kategorii. Produkty petrochemiczne rozkładają się dużo wolniej i są zdecydowanie bardziej toksyczne dla wody i powietrza oraz warstwy ozonowej. Przyczyniają się do zakwaszenia gleb i wód, a ich produkcja jest bardzo energochłonna. Środki te nie są też obojętne dla zdrowia. Nawet wielokrotne płukanie naczyń w czystej wodzie całkowicie ich nie usuwa, i wraz z pożywieniem trafiaj ą do naszego organizmu.

Syntetyczne dodatki zapachowe i koloryzujące, będące pochodnymi rafinacji ropy naftowej, jeszcze bardziej spowalniają proces biodegradacji i mogą powodować alergie i podrażnienia u osób o wrażliwej skórze. Ekologiczne środki zawierają barwniki i zapachy pochodzenia roślinnego, np. naturalne olejki eteryczne.

Korzystne jest kupowanie zagęszczonych koncentratów, które rozcieńcza się wodą lub stosuje w małych ilościach. Są one najczęściej bardziej ekonomiczne w użyciu, a jednocześnie oszczędzają zasoby naturalne, m.in. poprzez bardziej efektywny transport i pakowanie.

Firma Procter & Gamble wprowadziła nową formułę środków antybakteryjnych do kuchni, zabijającą m.in. bakterie Escherichia coli i Salmonella. Inne firmy wkrótce opracowały swoje własne, zbliżone receptury. Tymczasem Escherichia coli to jeden z drobnoustrojów, które tworzą naturalną, pożyteczną mikroflorę jelita człowieka i zwierząt wyższych. W warunkach prawidłowych ułatwia m.in. trawienie niektórych białek i wytwarza witaminę K. Groźna staje się dopiero w momencie osłabienia organizmu. Agresywne środki chemiczne są zupełnie zbędne. Aby uchronić się przed rozwojem szkodliwych mikroorganizmów, wystarczy przestrzegać podstawowych zasad higieny. Całkowite wyeliminowanie zarazków z otoczenia prowadzi do zmniejszenia odporności organizmu, co potem - w zetknięciu z nimi - może okazać się groźne.

Większość płynów do mycia naczyń jest dostępnych w plastikowych butelkach z polietylenu dużej gęstości (oznaczonych PE lub HDPE). Jest to jeden z rodzajów polimerów, które stosunkowo łatwo poddają się recyklingowi, ale stopień faktycznego odzysku jest niewielki. Większość plastikowych butelek trafia na wysypisko śmieci. Przodujący producenci zaczynają stosować butelki wykonane z plastiku pochodzącego z odzysku (do 55% użytego surowca), co chroni środowisko naturalne i oszczędza pieniądze klienta (produkt jest nieco tańszy).