© Südwind/ Schröder

Produkcja butów skórzanych stanowi przykład przemysłu, podobnie jak sektor odzieżowy, w którym wiele czynności można wykonać tylko ręcznie lub przy wsparciu prostego sprzętu. Sprawia to, że produkcja obuwia jest mocno pracochłonna. Firmy ignorują liczne doniesienia o nieprzestrzeganiu praw człowieka, zatrudniania nieletnich, czy pracy za stawki niewystarczające na zabezpieczenie podstawowych potrzeb życiowych, pomimo wielu godzin wytężonej pracy. Przyjrzyjmy się zjawiskom, które ujawnione zostały przez różne organizacje i instytucje badające przestrzeganie praw człowieka przy produkcji obuwia.

 

 

87% światowej produkcji obuwia odbywa się w Azji. Największym krajem producenckim są Chiny, gdzie w 2014 r. wyprodukowano około 14,6 miliarda par butów. Dalej plasują się Indie, Brazylia, Wietnam i Indonezja. Włochy, czołowy producent obuwia w Europie, wśród globalnych krajów producenckich zajmuje dopiero 10. miejsce.

 

Od lat 70. XX wieku postępuje globalizacja łańcuchów dostaw. Podobnie jak w przemyśle odzieżowym, produkcja butów w Europie spadła[1], przenosząc się do tzw. krajów o niskich dochodach. Pozwala to na znaczne obniżenie kosztów produkcji, gdyż sporą częścią jest tu opłacenie pracowników i pracownic. Produkcja przenosi się do krajów o niewystarczających zabezpieczeniach standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy. Nawet, jeśli są wpisane do porządku krajowego, potrzebują zdecydowanego egzekwowania i kontroli.

 

Problem tkwi nie w miejscu produkcji, lecz rozmytej odpowiedzialności za przestrzeganie praw pracowniczych w całym łańcuchu dostaw oraz za warunki pracy w fabrykach i garbarniach. Fakt zlecania produkcji do krajów słabiej rozwiniętych, nie może oznaczać przerzucenia przez firmę odpowiedzialności na dostawcę czy kraj producencki za procesy, które mogą być szkodliwe dla środowiska i ludzi. Dlaczego? Ponieważ wypracowany taką metodą zysk wraca do firmy zlecającej i kraju siedziby.

 

Fakt: W 2013 r., wyprodukowano na świecie 22 miliardy par butów (World Footwear 2014). W 2014 r., w Polsce wyprodukowano 36,4 miliona par butów, w tym 8,9 miliona par butów skórzanych. (GUS).

 

 

Podobnie jak w przemyśle odzieżowym, także w sektorze obuwniczym przypadki łamania praw człowieka są częste. Pracownicy w krajach producenckich często nie otrzymują ustawowej płacy minimalnej, nie mówiąc już o godnej płacy wystarczającej na życie. Kwestia niskich wynagrodzeń jest kluczowym problemem wielu pracowników i pracownic przemysłu, których praca nie pozwala na wydobycie się ich z ubóstwa.

 

Godną płacę należy uznać za kluczowy komponent pozwalający na godne życie. Clean Clothes Campaign zwraca uwagę, że godna płaca powinna:

Bez uwzględnienia tych aspektów płacy, nie może ona spełniać kryteriów płacy, przyczyniającej się do zabezpieczenia wszystkich aktywności życiowych człowieka, wraz z prawem do edukacji, do rozwoju i zabezpieczającą równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Liczne badania na ten temat ukazują, że problematyka niskich płac wpływa w sposób istotny na poziom życia i wychodzenia z ubóstwa milionów ludzi pracujących w zakładach produkcyjnych dla zagranicznych firm, budujących w ten sposób swoją potęgę finansową.

 

Fakt: Analiza kosztowa butów sportowych wyprodukowanych w Indonezji pokazała, że płace pracowników w fabryce nie przekraczały 2% ceny końcowej tego buta sprzedawanego w Europie.

 

 

Międzynarodowa Organizacja Pracy zwraca uwagę, że kluczowymi problemami, jakie spotkać można przy produkcji skóry i obuwia to:

Praca przy produkcji obuwia może być niebezpieczna, szczególnie w garbarniach, gdzie przepisy BHP często są ignorowane, co może mieć tragiczne konsekwencje (Więcej w artykule „Toksyczne buty”). Bardzo smutnym przykładem jest śmierć dziewięciu pracowników i strażnika z garbarni w Tamil Nadu w Indiach. 25 stycznia 2015 r., nocą, gdy wszyscy spali, zawaliła się ściana sąsiedniej oczyszczalni, dziesięć osób zginęło w wysokotoksycznym osadzie. Późniejsze badania osadu wykazały, że zawierał chrom, a także wiele innych niebezpiecznych substancji.

 

Innym ważnym aspektem jest obecność pracy dzieci w przemyśle obuwniczym. Zgodnie z badaniem i raportem organizacji SOMO zajmującej się konkretnie tym aspektem, praca dzieci jest na porządku dziennym w małych i średnich zakładach produkcyjnych w Indiach, Brazylii czy w Chinach. Wynika to z ubóstwa rodziny, braku kontroli zewnętrznej i przyzwolenia lub braku ingerencji ze strony zamawiających firm. Badania SOMO ujawniły pracę dzieci w zakładach produkujących dla tak znanych marek, jak Clarks, Mark&Spencer czy Bata. Badania i działania kampanijne dotyczące tego przemysłu są składową szerszej kampanii wzywającej do zlikwidowania zjawiska pracy dzieci na świecie (Zobacz: www.stopchildlabour.eu).   

 

Fakt: Osoby nieletnie w wieku 12-14 lat pracowały w zakładach produkujących buty i w garbarniach, w takich krajach jak Indie, Brazylia, Chiny, Indonezja.

 

 

Wiele prac zlecanych jest kolejnym poddostawcom, często w ramach pracy chałupniczej. Na rynkach nieuregulowanych, takich jak Indie, osoby pracujące chałupniczo, odpowiedzialne za większość pracochłonnych aspektów produkcji obuwia, często należą do najbardziej zubożałej warstwy pracowników, borykających się z niepewnością zatrudnienia, brakiem zabezpieczeń socjalnych, bardzo niskimi płacami i niebezpiecznymi warunkami pracy.

 

W poszukiwaniu „oszczędności” producenci butów robionych lub wykańczanych ręcznie, zlecają produkcję dostawcom, którzy zapewnią im najniższą cenę. Brak innego kryterium wskazuje, że nie interesuje firm, kto realnie uszyje buty. Liczy się efekt końcowy oraz niska cena. Ta często znacznie odbiega od tego, co klient lub klientka sklepów z obuwiem skórzanym w efekcie płaci. Oznacza to, że osoby tak pracujące (najczęściej są to kobiety i dzieci) nie mają praktycznie żadnych zabezpieczeń socjalnych, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz spędzają długie godziny, by wyrobić najniższą potrzebną na przeżycie stawkę.

 

Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, ratyfikowane przez większość krajów, w których produkuje się obecnie buty, prawa pracownicze chałupników są zabezpieczone na równi z innymi pracownikami i pracownicami zakładów przemysłowych. Jednak brak realnej kontroli czy monitoringu warunków pracy w chałupnictwie powoduje brak przestrzegania praw pracowniczych w jeszcze bardziej drastycznej formie niż to się odbywa w większych zakładach. Taki stan rzeczy podtrzymuje założenie, że firmy mogą wywierać nacisk na swoich dostawców w imię osiągnięcia jak najwyższego zysku.

 

Fakt: Kobieta w Bułgarii pracująca w domu, za uszycie pary butów, które są sprzedawane po 100 euro w sklepie, dostaje 0,5 euro. Aby uzyskać dochód potrzebny jej do przeżycia (200 euro na miesiąc), musi pracować 66 godzin w tygodniu.

 

 

Tylko poprzez wspólne działanie może dojść do koniecznej zmiany, która zaowocuje przemysłem zapewniającym sprawiedliwe, bezpieczne, humanitarne warunki pracy.

Kampania Kupuj Odpowiedzialnie Buty walczy o prawa pracowników i pracownic do godnej płacy i bezpiecznych warunków pracy oraz prawo konsumentów i konsumentek do informacji!

Zachęcamy także do obejrzenia prezentacji Prezi, dotyczącej sposobów zaangażowania się i podjęcia działań!

 

 

Bibliografia:

Raport Where The Shoe Pinches, SOMO, czerwiec 2012, www.indianet.nl/pdf/WhereTheShoePinches.pdf

Child Labour in leather shoe industry, ‘Stop Child Labour’ Campaign, SOMO, 2013, www.indianet.nl/pdf/ChildLabourInTheLeatherFootwearIndustry.pdf

HomeWorkers Worldwide, Who foots the Bill? Decent work for homeworkers in the leather footwear industry, March 2008, s. 6, www./fhww.org/campaigns/who-foots-the-bill.

 

---