Do kwietnia 2016 polskie Prawo zamówień publicznych musi zostać dostosowane do nowych dyrektyw UE z 2014 r. Zwiększają one między innymi możliwości  dokonywania bardziej zrównoważonych zakupów przez instytucje publiczne. W związku z tym Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie postanowiła przybliżyć dwa kluczowe aspekty zrównoważonych zamówień publicznych w eksperckich analizach tematycznych:

 

Prezentują one koncepcję zrównoważonych zakupów instytucji publicznych oraz wskazują możliwe praktyczne rozwiązania.

 

 

 

Kupując w sposób zrównoważony, instytucje publiczne nie powinny kierować się jedynie ceną i jakością produktów, ale uwzględniać także aspekty społeczne i/lub ekologiczne. Np. przy zakupie określonych produktów zamawiający powinien odnieść się do całego łańcucha dostaw i pełnego cyklu życia produktu, poczynając od sposobu wydobycia surowców i towarzyszących mu kontekstów społecznych i środowiskowych (np. czy łamane były prawa pracownicze, czy istniało ryzyko pracy dzieci, czy wydobycie pogorszyło stan lokalnego środowiska etc.), przez sposób wytwarzania gotowego produktu (np. czy pracownicy/ce mogli się zrzeszać, czy proces produkcji był jak najbardziej neutralny dla środowiska) po sposoby jego utylizacji (czy produkt nadaje się do recyklingu). Tak kompleksowe podejście do zamówień publicznych wydaje się na pierwszy rzut oka zadaniem karkołomnym i mało realistycznym, jednak istnieją narzędzia z powodzeniem stosowane już np. w krajach skandynawskich czy Wielkiej Brytanii, które mogą znacznie ułatwić formułowanie ZZP. Należą do nich przede wszystkim etykiety, oznakowania oraz certyfikaty społeczne i ekologiczne.

 

ANIALIZA: OZNAKOWANIA W ZRÓWNOWAŻONYCH ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH

 

Nowe regulacje dotyczące zamówień publicznych wprost wskazują na możliwość stosowania oznakowań (etykiet, certyfikatów) potwierdzających, że przy produkcji zamawianych artykułów przestrzegane są standardy praw człowieka czy ochrony środowiska. Oznakowania są konkretnym narzędziem weryfikacji takich wymagań, dlatego warto je zastosować. Analiza przedstawia prawne podstawy stosowania oznakowań, opisuje przykładowe certyfikaty, prezentuje przykłady ich zastosowania z innych krajów oraz podaje praktyczne wskazówki  ich użycia w zamówieniach publicznych w Polsce.

 

Do tej pory w naszym kraju częściej były używane etykiety dotyczące standardów środowiskowych niż społecznych. Dlatego to aspekt odpowiedzialności społecznej został przez nas potraktowany szczególnie. Opisujemy zasięg i kryteria certyfikatów, wskazujemy na ich praktyczne zastosowanie i podajemy przykłady – proste i uniwersalne, gotowe do wykorzystania przez każdą instytucję chcącą kupować odpowiedzialnie.

 

Jak wynika z danych Urzędu Zamówień Publicznych, w latach 2010-2012 w Polsce poziom społecznych zamówień publicznych wyniósł ok 2,9%. Dla porównania, średnia unijna sięga 30%, a w Norwegii, która jest europejską liderką w tym obszarze, aspekty społeczne uwzględnia się w ponad 40% zamówień.  Jednocześnie w Polsce planuje się, że do końca 2016 r. odsetek społecznych zamówień publicznych powinien wynieść 10%. Stosowanie oznakowań może pomóc w osiągnięciu tego celu.

 

 

 

Łańcuch dostaw obejmuje cały cykl życia produktu, łącznie ze sprzedażą, usługami posprzedażowymi i utylizacją, obejmuje zatem szereg kluczowych procesów biznesowych, stanowiących swego rodzaju kręgosłup przedsiębiorstwa. To, w jaki sposób firma pozyskuje podstawowe surowce, produkty i usługi, decyduje o tym, w jaki sposób tworzy wartość dla interesariuszy. Dyrektywy UE oraz wytyczne ONZ wskazują na konieczność uwzględniania zrównoważonego łańcucha dostaw w zamówieniach publicznych. Mówi się nawet o roli państw, które poprzez swoje strategie zrównoważonych zamówień publicznych mogą wpływać na sytuacje przestrzegania praw człowieka w łańcuchach dostaw wielu produktów kupowanych również komercyjnie. Mimo to w tym newralgicznym obszarze najczęściej dochodzi do nadużyć czy zaniedbań. Skala i skomplikowanie łańcuchów dostaw często utrudnia weryfikację przestrzegania praw człowieka i standardów ochrony środowiska.

 

Odpowiedzialne zakupy, w tym również te publiczne, są jednak możliwe. Od lat podejmowane są wysiłki służące rozwiązaniu istniejących problemów. Pojawiły się różne narzędzia monitorowania łańcuchów dostaw oraz dobre praktyki zamówień publicznych. W przygotowanej analizie przedstawiamy stan prawny dotyczący odpowiedzialnych zakupów w zamówieniach publicznych oraz prezentujemy przykłady działań w różnych państwach europejskich. Omawiamy również kontekst polski, wskazując na początki naszej drogi ku zrównoważonym zamówieniom. Przykładami konkretnych rozwiązań w Polsce są klauzule społeczne, wymagające zatrudniania grup zagrożonych wykluczeniem przy realizacji zamówień czy też zatrudnienia na umowę o pracę. Są to punktowe działania, które powinny w przyszłości zostać rozwinięte w strategie pozwalające na wykorzystanie zamówień publicznych do realizacji innych polityk, np. zatrudnienia, społecznej, rozwojowej, czy wspierania odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw.

 

 

 

Analizy adresujemy zwłaszcza do osób i instytucji zajmujących się zamówieniami publicznymi.  Przygotowane ekspertyzy przekażemy decydentom i decydentkom, którzy w najbliższym czasie będą uchwalać nowe Prawo Zamówień Publicznych. Lekturę polecamy także wszystkim, którzy chcieliby wiedzieć,  jak sprawić by środki publiczne były wydawane w sposób zrównoważony.