Wydatki sektora publicznego w ramach zamówień́ publicznych to suma równa 19% europejskiego produktu krajowego brutto. Dysponując tak dużymi budżetami, instytucje publiczne odgrywają̨ niezwykle ważną̨ rolę na rynku lokalnym, krajowym, a nawet globalnym. To, co i w jaki sposób kupują, wpływa na kondycję i kierunek rozwoju poszczególnych branż̇, a także ceny i dostępność́ poszczególnych produktów dla innych konsumentów. Dzięki mądrej, spójnej polityce zakupowej, samorządy i inne instytucje sektora publicznego mogą̨ promować dobre warunki pracy i integrację społeczną, chronić środowisko oraz wspierać lokalne przedsiębiorstwa i oszczędnie gospodarować publicznymi środkami. Jak to wygląda w praktyce? Przykłady znajdziecie w najnowszej publikacji Fundacji Kupuj odpowiedzialnie: |”Analiza: Zrównoważone zamówienia publiczne w praktyce”,

 

 

Pieniądze wydawane przez instytucje sektora publicznego to pieniądze publiczne. Jako obywatele i obywatelki mamy prawo oczekiwać, że będą̨ one wydawane z poszanowaniem prawa, w sposób przejrzysty i efektywny. Jedna z ludowych mądrości mówi, że „biednych nie stać na tanie rzeczy”. Robiąc zakupy na własny użytek, dobrze rozumiemy, że tanie produkty często oznaczają̨ wyższe koszty w przyszłości. Oszczędności są̨ chwilowe, jeśli bierzemy pod uwagę̨ wyłącznie najniższą cenę̨ przy zakupie. Na szczęście, także instytucje publiczne odchodzą od bezwzględnego stosowania kryterium najniższej ceny i biorą pod uwagę również inne ważne kryteria.

 

 

Ostatnie lata to dobry czas dla zrównoważonych zamówień publicznych. Dzięki wprowadzeniu przez Unię Europejską nowych dyrektyw o zamówieniach publicznych, zielone i społecznie odpowiedzialne zakupy stały się dużo łatwiejsze do wdrożenia. Doświadczenia zebrane przez pionierów oraz materiały opracowane przez ekspertów krajowych i europejskich oszczędzają̨ czas i wysiłek potrzebny do przygotowania procedury przetargowej.

 

 

› łączenie celów zdrowotnych, ekologicznych, społecznych i ekonomicznych

› długofalowa strategia, rosnące ambicje
› kompleksowy system kontroli jakości.

 

W 2001 roku Rzym rozpoczął program na rzecz poprawy jakości posiłków szkolnych, pod hasłem „Jakość́ dla Wszystkich”. Celem programu jest zapewnienie posiłków, które są̨ zdrowe, promują̨ zrównoważoną konsumpcję, wspierają̨ lokalnych producentów oraz są̨ przyjazne dla środowiska. Rzymskie szkoły oferują 140.000 posiłków dziennie, z czego 92% przygotowywanych jest na miejscu. Regularnie organizowane są przetargi na obsługę̨ szkolnych stołówek. Na potrzeby przetargów miasto podzielone jest na 11 obszarów i choć firmy mogą̨ przedstawiać swoje oferty w każdym z obszarów, to wygrać mogą̨ najwyżej w dwóch. Ten zapis promuje konkurencję i wspiera małe oraz średnie przedsiębiorstwa z regionu.

 

Kryterium przyznawania zamówienia jest cena (51%) oraz oferta techniczna (49%), która obejmuje m.in. prace remontowe w stołówkach, szkolenia dla personelu, współpracę z przedsiębiorstwami społecznymi, wiarygodność́ zaproponowanych procedur, itp. Przedsiębiorstwa są̨ także zachęcane do uwzględniania produktów z certyfikatami Sprawiedliwego Handlu.

 

Dzięki odpowiednio sformułowanym warunkom przetargu, 69% żywności serwowanej przez rzymskie szkoły opiera się̨ na produktach rolnictwa ekologicznego. Dodatkowo 26% żywności jest produkowana lokalnie, 14% posiada certyfikaty Sprawiedliwego Handlu, a 2% została zakupiona od przedsiębiorców społecznych. Średnia cena posiłku wzrosła przy tym jedynie o 8%. Kontrola jakości odbywa się̨ za pośrednictwem dietetyków zatrudnianych przez miasto oraz tzw. komisji stołówkowych, z udziałem rodziców.

 

Więcej przykładów miast europejskich, które wykorzystują̨ kryteria środowiskowe i społeczne w zamawianiu posiłków szkolnych oraz innych usług cateringowych dostępnych jest na stronie projektu INNOCAT

Warto zajrzeć: Kryteria UE dotyczące ekologicznych zamówień́ publicznych w zakresie żywności i usług kateringowych, Komisja Europejska 2008

 

przykład: MONITORING SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNEGO ŁAŃCUCHA DOSTAW [Malmö, Szwecja]

 

› odpowiedzialność społeczna w skali globalnej
› przestrzeganie standardów praw pracowniczych w łańcuchach dostaw
› efektywny kosztowo system monitoringu dostawców oparty na współpracy gmin.

 

Malmö cieszy się̨ opinią miasta wytyczającego szlaki w dziedzinie miejskiej polityki zrównoważonego rozwoju, co przekłada się również̇ na regulacje i praktykę w zakresie zamówień publicznych. Kwestia społecznej odpowiedzialności w łańcuchu dostaw produktów kupowanych przez miasto jest ważnym elementem polityki zamówień publicznych.

 

Weryfikowanie społecznej odpowiedzialności producentów może być jednak trudne, szczególnie w przypadku produktów nieobjętych powszechnie uznawanym systemem certyfikacji. W 2010 roku przeprowadzono ocenę ryzyka, w celu zidentyfikowania grup produktów najbardziej narażonych na przypadki łamania praw pracowniczych. W pierwszej kolejności wybrano trzy grupy produktów: sprzęt elektroniczny, meble oraz materiały biurowe, dla których opracowane zostały nowe, bardziej rygorystyczne procedury.

 

Od oferentów w przetargach dotyczących tych grup produktów wymagane jest podpisanie kodeksu postępowania etycznego. Firma postępująca niezgodnie z zapisami kodeksu postępowania etycznego musi liczyć się z utratą dostępu do kontraktów Brak podpisu pod zaproponowanym dokumentem wyklucza daną firmę z procedury przetargowej.

 

Niestety, doświadczenie pokazuje, że wiele kodeksów postępowania etycznego pozostaje jedynie na papierze. Aby temu zapobiec, Malmö stworzyło kompleksowy system monitoringu dostawców, od kwestionariuszy po bezpośrednie kontrole. System ten ma charakter otwarty i może do niego przystąpić każda zainteresowana szwedzka gmina. Do 2015 roku przeprowadzono ok. 30 kontroli, głownie w Azji, a zidentyfikowane przypadki nieprzestrzegania kodeksu zostały przedyskutowane z kontrahentami.

 

Warto zajrzeć: Good practice in socially responsible public procurement. Approaches to verification from across Europe, Landmark/WEED 2012

 

 

› kompleksowa miejska polityka zamówień publicznych

› analiza ryzyka dla poszczególnych grup produktów
› weryfikacja spełnienia kryteriów społecznych.

 

Zurych od lat konsekwentnie angażuje się w budowanie polityki zrównoważonych zamówień publicznych, uwzględniającej kwestie ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. W 2010 roku miasto przyjęło Strategię Społecznie Odpowiedzialnych Zamówień Publicznych, efekt wcześniejszych doświadczeń z uwzględnianiem kryteriów społecznych w przetargach. Jej wprowadzenie wiązało się z szerokim programem szkoleń dla personelu miejskiego, podnoszących ich wiedzę i świadomość w dziedzinie społecznej odpowiedzialności.

 

Strategia rozróżnia trzy poziomy odpowiedzialności, w zależności od miejsca produkcji lub dostarczania usług. Firmy działające w Szwajcarii muszą wykazać się przestrzeganiem obowiązującego prawa pracy, zasad higieny i bezpieczeństwa pracy oraz równym traktowaniem mężczyzn i kobiet (przede wszystkim w kwestiach płacowych). Firmy spoza Szwajcarii lub produkujące poza granicami kraju muszą wykazać się̨ przestrzeganiem miejscowego prawa oraz fundamentalnych konwencji MOP jako minimalnego standardu praw pracowniczych. Firma podpisująca kontrakt ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie tych norm w całym łańcuchu produkcji. Ostatnią kategorią są̨ tzw. produkty wysokiego ryzyka, gdzie wymagane jest spełnienie warunków określonych przez niezależne organizacje certyfikujące.

 

Jedną z grup produktów wysokiego ryzyka są̨ kamienie naturalne, których zakup w ramach przetargu był traktowany jako pilotaż̇ nowej strategii. Oferenci zostali poproszeni o podpisanie przygotowanego przez miasto kodeksu postepowania etycznego oraz złożenie dodatkowego oświadczenia potwierdzającego pochodzenie oferowanego kamienia. Jeśli produkt wydobywany jest poza Europą, konieczne jest dostarczenie certyfikatu poświadczającego etyczne warunki produkcji, wydanego przez niezależną organizację. Jeśli firma stająca do przetargu nie jest w stanie przedstawić́ wymaganego certyfikatu lub poświadczenia niezależnych audytorów, jej oferta nie jest brana pod uwagę̨.

 

 

 

Wypracowanie standardów produkcji kamieni naturalnych to odpowiedź m.in. na protesty niemieckiego społeczeństwa obywatelskiego, zszokowanego warunkami pracy w kamieniołomach. Od kilku lat niemieckie media donosiły, że sprowadzane przede wszystkim z Indii tanie kamienie, wykorzystywane m.in. do produkcji chodników czy nagrobków, wydobywane są przez zmuszane do pracy dzieci. Nacisk mieszkańców oraz organizacji pozarządowych i kościelnych skłonił niemieckie miasta do uwzględnienia kwestii praw pracowniczych w swojej polityce. Pierwsze próby podejmowane m.in. przez Monachium były zaskarżane przez importerów jako niezgodne z prawem. Wobec trudności z prześledzeniem łańcucha dostaw, a tym samym sprawdzenia składanych przez importerów zapewnień, na rynku pojawiło się̨ zapotrzebowanie na niezależne systemy certyfikacji.

 

 

Tekst opracowany na podstawie „Analizy: Zrównoważone zamówienia publiczne w praktyce”,  autorstwa Anny Rok. Znajdziecie tam więcej przykładów z krajów europejskich.

 

 

Społeczne aspekty zamówień publicznych są̨ przedmiotem dyskusji również w Polsce. Bardzo pomocne są̨ przewodniki zawierające interpretacje stanu prawnego oraz szereg interesujących przykładów, opracowane m.in. przez Urząd Zamówień Publicznych oraz Instytut Spraw Publicznych. Z punktu widzenia oceny wartości zamawianych usług może być przydatne także opracowanie Stowarzyszenia Klon/Jawor poświęcone pomiarowi oddziaływania społecznego.

 

Autorka: Agnieszka Deja