Spotkanie „Zrównoważone zamówienia publiczne – dobre praktyki i rekomendacje”  nie bez powodu odbyło się w Warszawie. Stołeczny samorząd jest jednym z pierwszych, które podjęły się stosowania mechanizmów społecznych w zamówieniach publicznych. Klauzule społeczne obowiązują od października 2015 r., na podstawie Zarządzenia Prezydenta m. st. Warszawy, w kilku grupach zamówień publicznych: usługach gastronomicznych i cateringowych, usługach opiekuńczych, usługach związanych z utrzymaniem czystości i sprzątaniem wnętrz, zimowego i letniego oczyszczania ulic i chodników, utrzymywania terenów zieleni i robót budowlanych. W pozostałych kategoriach zamówień oraz przy zamówieniach poniżej progu 30 tys. euro, klauzule społeczne są zalecane.

 

 

Stosowanie klauzul społecznych to jeden z aspektów zrównoważonych zamówień publicznych, których stosowanie regulują dyrektywy unijne (m.in. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE). Polska jako kraj członkowski UE jest zobowiązana do 18 kwietnia 2016 r. implementować zapisy dyrektyw. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem zmian w Prawie zamówień publicznych, o czym informował Marcin Skowron, Przedstawiciel Urzędu Zamówień Publicznych. Dużym ułatwieniem w zakupie robót budowlanych, dostaw lub usług o szczególnych cechach środowiskowych i społecznych mogą być etykiety (certyfikaty, oznakowania), czyli swego rodzaju środki dowodowe, które dotyczą spełniania określonych kryteriów społecznych i/lub środowiskowych.

 

 

Podczas panelu dyskusyjnego, Tadeusz Joniewicz z Fundacji CentrumCSR.PL i Cezary Mieżejweski z Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych oceninili funkcjonowanie zrównoważonych zamówień publicznych.

 

Taduesz Joniewicz przytoczył informacje z badań, które były prowadzone przez Fundację. Zwrócił uwagę, że we wszystkich monitorowanych przetargach jedynie w przypadku 1,8 proc. wprowadzono wymogi dotyczące warunków zatrudnienia na umowę o pracę. Kwestie ekologiczne uwzględniane były jeszcze rzadziej, bo jedynie w co piątym zamówieniu.

 

Nadal jednym z głównych kryteriów stosowanych w przetargach jest kryterium najniższej ceny. Należy zwracać na to uwagę, bo urzędnicy kupując najtańsze produkty i usługi, w ostatecznym rozrachunku doprowadzają do tego, że sami zmagają się z sytuacjami, w których dana usługa wykonana jest źle albo osoby ją wykonujące nie dostają należnego im wynagrodzenia - podkreślał Joniewicz.

 

Warto jednak zaznaczyć, że są w Polsce instytucje publiczne, które wprowadziły klauzule społeczne jako element własnej strategii i stosują je na szeroką skalę. Prowadzi to nie tylko do poprawy warunków pracy, ale także przyczynia się do zwiększenia efektywności wydatkowania środków publicznych poprzez poprawę jakości i wydajności usług.

 

Na tą samą kwestie zwrócił uwagę Cezary Miżejewski. Stwierdził, że klauzule stają się powoli coraz bardziej popularne, jednak nadal bardzo często zdarzają się sytuacje, w których zamawiający przy rozstrzygnięciu przetargu nie analizuje zaoferowanej ceny i nie zastanawia się, dlaczego np. koszt usługi opiekuńczej wyceniony jest na 6,50 zł. za godzinę i czy za taką stawkę pracownik będzie mógł godnie żyć.

 

Nowe regulacje dają możliwość wyboru najkorzystniejszej ekonomicznie oferty, z punktu widzenia instytucji zamawiającej, na podstawie ceny lub kosztu, z wykorzystaniem podejścia opartego na efektywności kosztowej, takiego jak np. rachunek kosztów cyklu życia. Efektywność kosztowa może obejmować najlepszą relację jakości do ceny, którą szacuje się na podstawie kryteriów obejmujących aspekty jakościowe, środowiskowe lub społeczne, związane z przedmiotem danego zamówienia publicznego – relacjonował podczas debaty przedstawiciel Urzędu Zamówień Publicznych.

 

 

Dobre praktyki z zakresu zrównoważonych zamówień publicznych stosowanych w Europie przedstawiła Anna Rok z organizacji ICLEI (Local Governments for Sustaninability). Przykłady te zostały także przybliżone w Analizie: zrównoważone zamówienia publiczne w praktyce, przygotowanej przez Fundację Kupuj Odpowiedzialnie.

 

Jakie są klucze do sukcesu w stosowaniu zrównoważonych zamówień publicznych? Według przedstawicielki ICLEI to przede wszystkim:

 

 

Podczas panelu Maria Wojtacha z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego i Adrian Staroniek z Urzędu Miasta Częstochowy opowiadali o swoich doświadczeniach dotyczących stosowania zrównoważonych zamówień publicznych w praktyce.

 

Wojtacha zwróciła uwagę, że klauzule społeczne i środowiskowe powinny być uwzględniane na wszystkich etapach realizacji przetargu, od jego przygotowania, przez rozstrzygnięcie, aż do jego weryfikacji. W tym wypadku kluczowa jest kwestia planowania i zaangażowania władz zamawiających w realizację przetargów oraz zaufania do tych, którzy ten przetarg przeprowadzają – przekonywała Maria Wojtacha.

 

Zaapelowała także o zwrócenie uwagi na wykorzystanie innych, niż tylko przetarg nieograniczony, trybów udzielania zamówień publicznych.  Stwierdziła, że niezwykle cenny jest tryb konsultacji z wykonawcami, bo oni wiedzą najlepiej jakie rozwiązania są najbardziej efektywne. Podkreśliła również, że w procesie uczenia się zrównoważonych zamówień publicznych, niezbędne jest wzajemne wspieranie się urzędników i dzielenie się dobrymi praktykami.

 

Bardzo ciekawym przykładem jest Częstochowa, o której opowiadał Adrian Staroniek. Władze w tym mieście zdecydowały, że ich głównym celem jest obniżenie bezrobocia wśród mieszkańców. W tym celu wydano decyzję, że w każdym z postępowań przetargowych miejskie instytucje publiczne mają obowiązek stosowania zatrudnieniowej klauzuli społecznej.

 

- Działania mogły być skuteczne, ponieważ włodarze miasta są bardzo pozytywnie nastawieni i wiedzą, że wydając pieniądze publiczne mogą jednocześnie aktywizować osoby zagrożone wykluczeniem – podkreślał Staroniek. Zwrócił także uwagę, że wprowadzenie stosowania klauzul społecznych w Częstochowie początkowo spotkało się z dużym oporem urzędników, jednak jednoznaczna strategia i jednomyślność kierownictwa pozwoliła na stopniową zmianę ich postawy. Do zmian w podejściu do wdrażania zrównoważonych zamówień publicznych, odniosła się także Anna Rok. Zwróciła uwagę na konieczność i wagę przygotowania planu ich wdrażania opartego na małych, ale konsekwentnych i konkretnych krokach. Ważne jest, żeby próbować wprowadzać zrównoważone zamówienia stopniowo, a następnie rozszerzać tę procedurę na coraz poważniejsze i większe zamówienia.

 

Co do tego przekonania zgodzili się uczestnicy debaty. Pierwsze kroki są już robione, mamy coraz więcej dobrych przykładów i samorządów przekonanych do zrównoważonych zamówień.