Polichlorowane bifenyle (PCB) to odporne chemicznie substancje, które nie ulegają spalaniu i słabo przewodzą prąd. Takie właściwości sprawiły, że PCB znalazły szerokie zastosowania w przemyśle i były produkowane na ogromną skalę na całym świecie w latach 1930-1980.  W latach siedemdziesiątych pojawiły się obawy związane z ich szkodliwym wpływem na zdrowie ludzi. Podejrzewano je o że są rakotwórcze, wywołają choroby układu immunologicznego i nerwowego oraz mają negatywny wpływ na płodność.

 

Fakt: Badania przeprowadzone wśród pracowników fabryki transformatorów w Kanadzie, narażonych na PCB między 1947 a 1975 r. wykazały podwyższoną umieralność na raka trzustki.[1]

 

PCB odznaczały się jeszcze jedną niebezpieczną cechą. Wyjątkowo łatwo przenikały do środowiska w wyniku parowania, wycieków, usuwania ścieków przemysłowych i składowania odpadów, były również łatwo kumulowane w organizmach żywych, np. rybach żyjących w skażonych przez PCB wodach. W drugiej połowie lat 70-tych, w krajach należących do EWG ujednolicono przepisy dotyczące usuwania PCB, a następnie przystąpiono do działań zapobiegających niekontrolowanemu składowaniu i usuwaniu odpadów z PCB. W 2001 roku, na mocy Konwencji Sztokholmskiej włączono polichlorowane bifenyle do tzw. „parszywej dwunastki”, czyli grupy substancji zakazanych w produkcji i w użyciu. Mimo to, w dalszym ciągu w użytku znajdują się duże ich ilości. Szacuje się, że z ok. 1,5 miliona ton PCB wyprodukowanych na świecie aż 2/3 pozostaje w użyciu lub w środowisku.

 

Polichlorowane bifenyle należą do substancji powodujących trwałe zanieczyszczenie organiczne, zwanych w skrócie POP (Persistent Organic Pollutants). Okres ich połowicznego rozpadu, w środowisku oraz w organizmach ludzi i zwierząt może trwać od kilku do kilkudziesięciu lat. Skąd w organizmach ludzi bierze się PCB? Polichlorowane bifenyle, jak i inne POP odkładają się na długo w tkance tłuszczowej. Spożywanie przez ludzi pokarmów pochodzących od zwierząt skażonych tymi toksynami (pochodzącymi z gleby czy wody) skutkuje ich wysokim stężeniem w naszych tkankach.

 

Fakt: W 1968 roku w Japonii skażonym przez dioksynopodobne PCB olejem ryżowym zatruło się około 1800 osób (wypadek ten nazwano Yusho, czyli chorobą ryżową).

 

 

Polibromowane difenyloetery (PBDE) podobnie jak PCB, ze względu na swoje właściwości, zaliczane są do związków powodujących trwałe zanieczyszczenia organiczne (POP). Obie substancje są do siebie tak podobne, że PDBE są określane przez naukowców mianem „nowych PCB”. Po tym jak wprowadzono ograniczenia związane z użyciem PCB zastąpiono je właśnie polibromowanymi difenyloeterami. Świadomość dotycząca szkodliwości tych toksyn pojawiła się jednak znacznie później, niż w przypadku PCB, bo dopiero pod koniec ubiegłego wieku.

 

Zatrważające jest to, że w tym momencie pozostałości PBDE można znaleźć wszędzie, we wszystkich elementach środowiska, w tym również w tkankach pochodzących od człowieka, u ludzi na całym świecie. Najwyższe ich stężenia występują w próbkach pochodzących ze Stanów Zjednoczonych, co związane jest z powszechnością stosowania PBDE w tym kraju. Polibromowane difenyloetery łączą się z receptorami hormonów, co sprawia, że mogą imitować ich działanie. Prowadzi to do zaburzeń w funkcjonowaniu układu hormonalnego, co powoduje np. skrócony czas laktacji u matek, zaburzeń rozwojowych u dzieci i podwyższonego ryzyka zachorowania na raka. Substancje te wpływają także na nasz układ nerwowy i immunologiczny.

 

Zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej z 2010 roku, zawartość PBDE w produkcie nie może przekraczać wagowo 0,001%. Wyjątkiem są produkty wytwarzane z materiałów poddanych recyklingowi lub z odpadów przygotowanych do wtórnego użycia. Wtedy związki te mogą stanowić wagowo 0,1% produktu. Jednak w naszym otoczeniu wciąż znajdują się sprzęty, które wyprodukowano przed zaostrzeniem przepisów. 

 

Fakt: W 2017 roku czeska organizacja Arnika przebadała zabawki i produkty do włosów dla dzieci, które zostały wyprodukowane z użyciem materiałów pochodzących z recyklingu (łącznie 47 produktów). W 37% zabawek i 22% produktów do włosów poddanych analizie znaleziono ilości PDBD znacznie przekraczające normy i niebezpieczne dla zdrowia.[2]

 

 

Powietrze – PBDE uwalniają się z produktów, które mają je w swoim składzie (np. pianki w materacach, fotele, kanapy, wykładziny). Unoszą się w powietrzu, po czym osiadają na powierzchni w postaci kurzu, a następnie są wdychane przez człowieka.

 

Żywność – związki typu POP kumulują się w organizmach zwierząt. Spożywając produkty odzwierzęce (szczególnie ryby i mięso) narażamy się na zwiększone przyjmowanie PCB i PBDE. 

 

Skóra – częste korzystanie z urządzeń elektronicznych (komputery) może wiązać się z ryzykiem przenikania do naszych organizmów opóźniaczy spalania.

 

 

 

Bibliografia:

Rick Smith, Bruce Lourie "Mordercza gumowa kaczka", Wydawnictwo Sonia Draga, 2010

Andrzej Starek „Polichrowane bifenyle – Toksykologia – Ryzyko zdrowotne”, Rocznik PZH, 2001, 52, nr 3, 187-201, wydawnictwa.pzh.gov.pl/roczniki_pzh/pobierz-artykul?id=223

 

 

---