Jak możemy przeczytać w raporcie "Stepping Up? The Continuing Impact of EU Consumption on Nature Worldwide" na całym świecie lasy i inne naturalne ekosystemy, takie jak łąki, tereny podmokłe i sawanny są niszczone w alarmującym stopniu. Przyczynia się to do zmiany klimatu i zaniku bioróżnorodności. Największym zagrożeniem jest ekspansja rolnictwa w regionach tropikalnych, która w latach 2005-2017 doprowadzała do przekształcania w grunty rolne około 5 milionów hektarów lasów rocznie. Ponieważ produkty rolne, które napędzają wylesianie obszarów tropikalnych i przekształcanie ekosystemów, są przedmiotem handlu międzynarodowego, za rozwiązanie tego problemu odpowiedzialne są nie tylko kraje produkcyjne. Kraje importujące również muszą podjąć działania.

 

Unia Europejska jest drugim co do wielkości importerem produktów powiązanych z wylesianiem tropikalnych lasów i związanych z tym emisji. W latach 2005-2013, poprzez import produktów rolnych, była odpowiedzialna za degradację lasów tropikalnym w większym stopniu niż jakikolwiek inny kraj. W 2014 miejsce UE zajęły Chiny.

 

W latach 2005-2017 import UE spowodował wylesianie 3,5 mln hektarów, emitując 1807 mln ton CO₂. Odpowiada to 40% całkowitych rocznych emisji w UE. Chociaż związane z importem produktów rolnych wylesianie systematycznie spadało, w 2017 r. kraje unijne były odpowiedzialne za 16% wylesiania związanego z handlem międzynarodowym – przyczyniły się łącznie do wycinki 203 000 hektarów lasów i emisji 116 mln ton CO₂. To plasuje UE na miejscu drugim zaraz po Chinach (24%), ale przed Indiami (9%), USA (7%) i Japonią (5%).

 

Produktami, które w największym stopniu były odpowiedzialne za deforestację lasów tropikalnych są soja, olej palmowy i wołowina. Dalej plasują się produkty z drewna, kakao i kawa. Deforestacja w największym stopniu była związana z importem tych produktów z Brazylii, Indonezji, Argentyny i Paragwaju.

 

 

Pomimo licznych zobowiązań firm i rządów, wysiłki zmierzające do wyeliminowania problemu wylesiania przed 2020 rokiem nie powiodły się. Choć w niektórych przypadkach certyfikacja rzeczywiście skutkowała mniejszą utratą pokrywy leśnej, to brakuje dowodów na to, że podejmowanie dobrowolnych zobowiązań przez firmy ma wpływ na ograniczenie wylesiania poza granicami certyfikowanych obszarów.

 

Kolejnym problemem jest fakt, że skupienie się na samym wylesianiu pomija problem konwersji w innych ekosystemach. Kiedy najwięcej uwagi poświęca się lasom tropikalnym, ekosystemy nieleśne, takie jak łąki, sawanny i tereny podmokłe, które też charakteryzują się niezwykle bogatą różnorodnością biologiczną, nadal ulegają degradacji. Dlatego potrzebne jest zintegrowane podejście w różnych regionach i sektorach, a prawodawstwo i regulacje rynkowe powinny unikać skupiania się wyłącznie na jednym biomie lub produkcie. Pod uwagę należy wziąć wszystkie obszary, na które wpływa hodowla i produkcja rolna prowadząc do degradacji siedlisk.  

 

Inny, niedawny raport WWF ("Deforestation fronts: Drivers and responses in a changing world") zidentyfikował 24 „fronty wylesiania” w regionach tropikalnych i subtropikalnych, na których w latach 2004-2017 utracono ponad 43 miliony hektarów lasów. Wielkość ta odpowiada łącznemu obszarowi Niemiec, Belgii i Holandii. Ze względu na to, że produkty rolne, które napędzają wylesianie obszarów tropikalnych i konwersję ekosystemów, są przedmiotem handlu międzynarodowego, rozwiązanie tego problemu to też kwestia międzynarodowa.

 

 

Jak pokazują dane, przepisy w krajach produkcyjnych nie są wystarczające, aby chronić naturalne ekosystemy. Nawet przy zerowym nielegalnym wylesianiu, 7 milionów hektarów ziemi w Paragwaju, 10,5 miliona hektarów w Argentynie i 88 milionów hektarów w Brazylii wciąż mogłoby legalnie zostać poddanych deforestacji. To pokazuje, że priorytetowo traktowane jest zaspokojenie popytu w krajach konsumenckich, w tym państw UE.

 

 

Choć Unia Europejska zobowiązała się, że do 2020 roku powstrzyma wylesianie, to jeszcze dziś – w 2021 roku - daleko nam do osiągnięcia tego celu. Dlatego według autorów raportu pilnie potrzebne są nowe, unijne przepisy, które powstrzymają niszczenie lasów i innych ekosystemów. Czego dokładnie nam trzeba?

 

Na rynek UE nie powinny być wprowadzane produkty, przy których istnieje ryzyko, że zostały wyprodukowane z naruszeniem prawa kraju pochodzenia. Samo prawo krajowe to jednak za mało. W krajach produkujących może bowiem brakować niezbędnych dla ochrony naturalnych lasów i ekosystemów przepisów. Dlatego produkty wprowadzane na rynki UE powinny spełniać kryteria dotyczące praw człowieka i zrównoważonego rozwoju określone w prawodawstwie UE.

 

Prawo UE nie może być ograniczone do lasów. Środki, które mają na celu zmniejszenie śladu środowiskowego UE muszą dotyczyć również degradacji i przekształcania wszystkich naturalnych ekosystemów.

 

Na podstawie obiektywnych i naukowych kryteriów, nowe prawodawstwo powinno obejmować szeroką gamę produktów, które mogą być związane z wylesianiem, degradacją lasów, przekształcaniem i niszczeniem ekosystemów oraz łamaniem praw człowieka na poziomie globalnym. Uwzględnione powinny być m.in.: olej palmowy, soja, kauczuk, wołowina i skóra, kukurydza, kakao, kawa, drób, wieprzowina, wołowina, jaja, łosoś, nabiał i drewno.

 

Żadne towary wprowadzane na rynek UE nie powinny łączyć się z naruszaniem praw człowieka, w szczególności praw do użytkowania gruntów i posiadania ziemi przez rdzennych mieszkańców oraz społeczności lokalne. Dlatego nowe prawodawstwo powinno opierać się na postanowieniach międzynarodowych, takich jak Deklaracja praw ludów tubylczych ONZ, Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ludów tubylczych i plemiennych oraz Dobrowolne wytyczne FAO dotyczące odpowiedzialnego zarządzania prawami własności. Nieuwzględnienie tych kwestii byłoby straconą szansą na szersze zajęcie się problemami zrównoważonego rozwoju związanymi z łańcuchami dostaw towarów rolnych.

 

WWF uważa, że najlepszym rozwiązaniem są przepisy, które wymagają obowiązkowej należytej staranności, w połączeniu z obowiązkiem zachowania transparentności w całym łańcuchu dostaw. Przedsiębiorstwa, które jako pierwsze wprowadzają produkt na rynek UE, powinny ocenić i zminimalizować do znikomego poziomu ryzyko, że ich towary będą powiązane z przekształcaniem lub degradacją lasów i innych ekosystemów lub z naruszeniami praw człowieka. Wraz z firmami, które handlują towarami już wprowadzonymi na rynek UE, powinny zapewnić przejrzystość w całym łańcuchu dostaw. Prawodawstwo UE powinno objąć wszystkie firmy – bez względu na ich rozmiar.

 

Do należytej staranności powinny być zobowiązane także organizacje finansowe, które działają w UE i świadczą na rzecz operatorów usługi finansowe, inwestycyjne czy ubezpieczeniowe. Powinny być one zobowiązane do przestrzegania tych samych zasad co ich klienci, a więc też do identyfikowania, zapobiegania i łagodzenia negatywnego wpływu na środowisko i prawa człowieka swojej działalności.

 

Nowe prawodawstwo powinno zapewniać przejrzystość terminów i pojęć, które są niezbędne do jego stosowania. Potrzebne są m.in. definicje pojęć: naturalny las, naturalny ekosystem, wylesianie, degradacja i przekształcanie.

WWF zaleca, aby podstawą były zasady i definicje zawarte w inicjatywie Ramy Odpowiedzialności.

 

Prawodawstwo UE powinno określać jasne wymogi i środki służące nowemu prawu, które potrzebuje zharmonizowanego wdrażania i egzekwowania przez rządy krajowe, zwłaszcza w odniesieniu do kar i sankcji. Ustawodawstwo krajowe we wszystkich państwach członkowskich powinno zatem przewidywać proporcjonalne, skuteczne i odstraszające kary w przypadku nieprzestrzegania przepisów. Powinny one obejmować adekwatne sankcje pieniężne oraz możliwość trwałego zajęcia towarów w przypadku poważnych naruszeń przepisów.

 

Prawodawstwo na poziomie europejskim powinno być uzupełnione kompleksowym zestawem środków i inicjatyw. UE powinna wzmocnić współpracę z krajami producenckimi, aby wspierać je w powstrzymywaniu wylesiania, degradacji lasów i przekształcania lub degradacji naturalnych ekosystemów i naruszania praw człowieka. Współpracując z krajami producenckimi, UE powinna nadać priorytet ochronie, odtwarzaniu i zrównoważonej gospodarce lasami i innymi ważnymi ekosystemami.

 

 

Bibliografia:

Béatrice Wedeux, Anke Schulmeister-Oldenhove, "Stepping Up? The Continuing Impact of EU Consumption on Nature Worldwide", WWF, 2021, https://wwf.fi/app/uploads/2/4/o/zaus6nbg11hqvzewn0se1l/stepping-up-the-continuing-impact-of-eu-consumption-on-nature-worldwide.pdf