Substancje zaburzające gospodarkę hormonalną (ED, z ang. endocrine disruptors) to podstępni oszuści w świecie hormonów. Krótko mówiąc, mogą one imitować naturalne hormony lub zakłócać ich produkcję, prowadząc do braku równowagi w organizmie i zaburzenia wielu kluczowych funkcji. Te destrukcyjne zdolności wzbudzają zaniepokojenie ze względu na powszechną obecność tych związków w naszym otoczeniu oraz ich potencjalne długoterminowe oddziaływanie na zdrowie i środowisko.
Organizm kobiety, ze względu na niezwykle złożony wpływ hormonów na jego funkcjonowanie podczas menstruacji, ciąży czy menopauzy, jest szczególnie wrażliwy na wspomniane związki chemiczne. Wiemy już, że narażenie na substancje zaburzające gospodarkę hormonalną może prowadzić do poważnych konsekwencji, które objawiają się na różne sposoby. Chodzi nie tylko o wpływ na zdrowie reprodukcyjne, cykle menstruacyjne i płodność, ale także zaburzenia metabolizmu i zwiększenie ryzyka niektórych nowotworów, takich jak rak piersi lub jajnika.
Źródła narażenia na związki endokrynnie czynne
ED są obecne w bardzo wielu artykułach codziennego użytku, takich jak przedmioty z tworzyw sztucznych, kosmetyki, produkty higieny osobistej, żywność czy środki czystości. Istnieją trzy drogi przedostawania się tych substancji do organizmu: wchłanianie przez spożycie, wdychanie i przenikanie przez skórę. Właśnie kontakt ze skórą, szczególnie wśród kobiet, stanowi znaczną część całkowitej ekspozycji na niektóre z tych chemikaliów.
Nasza skóra, największy organ ciała, może z łatwością wchłaniać substancje obecne w produktach pielęgnacyjnych i kosmetycznych. Chociaż skóra działa jak bariera chroniąca organizm, to jednak umożliwia też szkodliwym związkom przedostanie się do krwiobiegu, co budzi obawy dotyczące ich wpływu na równowagę hormonalną.
Wpływ na zdrowie reprodukcyjne kobiet
Związki endokrynnie czynne mogą prowadzić do zaburzeń cyklu menstruacyjnego i problemów z płodnością. Długotrwała ekspozycja może przyczyniać się do trudności w zajściu w ciążę lub jej utrzymaniu. Dla kobiet, niezależnie od tego, czy planują mieć dzieci, zdrowie reprodukcyjne jest kluczowym elementem dobrego samopoczucia, gdyż hormony płciowe regulują bardzo ważne aspekty funkcjonowania ich organizmów.
Niektóre substancje endokrynnie czynne są powiązane z jednym z najczęstszych zaburzeń hormonalnych – zespołem policystycznych jajników (PCOS). To złożony stan charakteryzujący się zachwianiem równowagi hormonalnej, którego konsekwencją są nieregularne miesiączki, torbiele jajników i potencjalne problemy z płodnością. PCOS zwiększa również ryzyko cukrzycy, problemów z cholesterolem, stłuszczenia wątroby i chorób układu krążenia.
Nie można lekceważyć wpływu substancji zaburzających gospodarkę hormonalną na zdrowie reprodukcyjne kobiet. Musimy pamiętać, że zdrowie potencjalnego potomstwa zależy również od zdrowia kobiety i jej dobrego samopoczucia. Rozpoznając ryzyko i podejmując proaktywne kroki w celu zminimalizowania narażenia na szkodliwe chemikalia, działamy też na korzyść przyszłych pokoleń.
Menopauza i zmiany hormonalne
Wiele kobiet podczas menopauzy doświadcza różnych dolegliwości, takich jak uderzenia gorąca, zmiany nastroju i zaburzenia snu. Wszystko to jest wynikiem naturalnej, choć niełatwej dla kobiet, huśtawki hormonalnej, która może znacząco wpływać na samopoczucie. Na zmiany zachodzące wtedy w organizmie mogą jednak oddziaływać też związki zaburzające gospodarkę hormonalną, potencjalnie zaostrzając objawy menopauzy i niekorzystnie wpływając na stan układu kostnego czy sercowo-naczyniowego.
ED a zdrowe piersi
Badania sugerują, że długotrwałe narażenie (również w niskich dawkach) na określone substancje zaburzające gospodarkę hormonalną może korelować ze zwiększonym ryzykiem nowotworów piersi. Udowodniono, że niektóre chemikalia, np. parabeny – często obecne w kosmetykach i produktach higieny osobistej, a także bisfenol A (BPA), mają zdolność do naśladowania estrogenu, co wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju nowotworów hormonozależnych, takich jak rak piersi.
Jak się chronić?
Pomimo powszechnego występowania w naszym otoczeniu substancji zaburzających gospodarkę hormonalną podjęcie konkretnych działań może zminimalizować narażenie na nie i pomóc nam chronić zdrowie. Zebraliśmy kilka łatwych do zastosowania zaleceń, dzięki którym ograniczysz kontakt z niebezpiecznymi chemikaliami. Zacznij od tego, z czym czujesz się najbardziej komfortowo, i stopniowo wprowadzaj kolejne rozwiązania.
Zdrowsze zakupy
- Wybieraj produkty oznaczone jako „bez parabenów”, „bez ftalanów” lub „bezzapachowe” i szukaj tych z certyfikatem ekologicznym. Stosowanie naturalnych, organicznych lub ekologicznych alternatyw zmniejsza narażenie na szkodliwe chemikalia.
- O ile to możliwe, wybieraj produkty zapakowane w szkło lub papier, a nie w plastik. Dotyczy to zarówno kosmetyków, jak i artykułów spożywczych.
- Wybieraj produkty lokalne i sezonowe. Spożywanie zbilansowanej diety bogatej w lokalnie uprawiane owoce i warzywa oraz produkty pełnoziarniste nie tylko zmniejsza narażenie na pestycydy, ale także poprawia ogólne samopoczucie, dostarczając wielu witamin.
W domu
- Używaj przyjaznych dla środowiska środków czyszczących, które możesz zrobić samodzielnie, korzystając z octu, sody oczyszczonej, kwasku cytrynowego itp. Unikaj agresywnej chemii sklepowej i nie stosuj środków silnie antybakteryjnych.
- Kosmetyki i środki czystości stosuj z umiarem. Używanie mniejszej ilości jest często wystarczające i lepsze zarówno dla budżetu domowego, jak i naszej planety.
- Zadbaj o odpowiednią wentylację, zwłaszcza w sypialni przed pójściem spać. Dobry sen obniża poziom hormonów stresu, korzystnie wpływając na nasze zdrowie. Ponadto wietrzenie pomieszczeń zmniejsza obecność niebezpiecznych chemikaliów.
Poza domem
- Zrezygnuj z plastikowych pojemników na lunch. Jeśli już taki posiadasz, oceń jego stan. W sytuacji gdy jest zużyty, porysowany lub uszkodzony, rozważ zakup nowego pojemnika, tym razem wykonanego ze stali nierdzewnej. Zupę przelej do szklanego słoika.
- Wszędzie, gdzie jest to bezpieczne, pij wodę z kranu. Zainwestuj w butelkę ze stali nierdzewnej lub szkła i noś ją zawsze ze sobą.
- Noś ze sobą płócienną torbę wielokrotnego użytku. Włóż jedną do torebki, plecaka lub samochodu, aby uniknąć konieczności kupowania dodatkowych toreb, gdy robisz zakupy.
Styl życia
Poświęć wystarczająco dużo czasu na relaks i odpoczynek. Jest to kluczowe dla Twojego zdrowia i dobrego samopoczucia. Wybierz się na krótki spacer, zatańcz do ulubionej muzyki lub po prostu napij się herbaty i poczytaj książkę. Korzystna dla organizmu będzie również rozmowa z kimś bliskim czy wspólne przygotowanie posiłku. Pamiętaj też o tym, by się regularnie wysypiać. Jakościowy sen jest bardzo ważny dla naszego zdrowia i prawidłowego funkcjonowania układu hormonalnego.
Zrozumienie związku między substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną a naszym zdrowiem pozwala nam dokonywać świadomych wyborów. Podejmując proste kroki w celu zminimalizowania narażenia na związki chemiczne mogące zakłócać pracę hormonów, pomożesz chronić swoje dobre samopoczucie i utorować drogę do zdrowszej przyszłości.
Chcesz wiedzieć więcej? Poniżej lista wybranych artykułów na temat działania hormonów i substancji endokrynnie czynnych:
Owczarek K, Kubica P, Kudłak B, Rutkowska A, Szybiak A (Olsson A), Rachoń D, Namieśnik J, Wasik A. Determination of trace levels of eleven bisphenol A analogues in human blood serum by high performance liquid chromatography – tandem mass spectrometry. Sci. Total Environ. 2018; 628-629: 1362-1368. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2018.02.148
Rutkowska AZ, Diamanti-Kandarakis E. Polycystic ovary syndrome and environmental toxins Fertil. Steril. 2016; 106(4): 948-58. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2016.08.031
Szybiak A (Olsson A), Rutkowska A, Wilczewska K, Wasik A, Namieśnik J, Rachoń D. Daily diet containing canned products significantly increases serum concentrations of endocrine disruptor bisphenol A in young women. Pol. Arch. Intern. Med. 2017; 127 (4): 278-280. https://doi.org/10.20452/pamw.4005
Konieczna A. (Olsson A), Rutkowska AZ, Szczepańska N, Namieśnik J, Rachoń D. Canned food as a source of bisphenol a (BPA) exposure – estimation of consumption among young women from Gdańsk, Poland. Med. Środ. 2018; 21 (1): 31-34. https://doi.org/10.19243/2018104
Rutkowska A, Olsson A, Wilczewska K, Łaczmański Ł, Kuliczkowska-Płaksej J, Jędrzejuk D, Wasik A, Milewicz A, Pasquali R, Urbanovych A, Namieśnik J. Bisphenol A impacts hormonal profile in patients with polycystic ovary syndrome but not in healthy women. Gyn. Rep. Endocr. Metab. 2020; 1(1):43-47. https://doi.org/10.53260/grem.201018
Rutkowska A, Olsson A, Piotrowska-Szypryt M, Namieśnik J. Changes in daily life reduce indoor exposure to selected endocrine disruptors in the home environment: a pilot intervention study. Acta Biochim. Pol. 2020; 19;67(2):273-276. https://doi.org/10.18388/abp.2020_5369
Rutkowska AZ, Szybiak A (Olsson A), Serkies K, Rachon D. Endocrine disrupting chemicals as potential risk factor for estrogen-dependent cancers. Pol Arch Med Wewn. 2016;126(7-8):562-70. https://doi.org/10.20452/pamw.3481
Koch CA, Diamanti-Kandarakis E. Introduction to Endocrine Disrupting Chemicals–is it time to act? Rev Endocr Metab Disord. 2015;16(4):269-70. https://doi.org/10.1007/s11154-016-9338-3
Crain DA, Janssen SJ, Edwards TM, Heindel J, Ho SM, Hunt P, et al. Female reproductive disorders: the roles of endocrine-disrupting compounds and developmental timing. Fertility and sterility. 2008;90(4):911-40. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2008.08.067
Rutkowska A, Rachon D. Bisphenol A (BPA) and its potential role in the pathogenesis of the polycystic ovary syndrome (PCOS). Gynecol Endocrinol. 2014;30(4):260-5. https://doi.org/10.3109/09513590.2013.871517
Tekst powstał na podstawie artykułu Aleksandry Rutkowskiej https://thinkbefore.eu/en/the-link-between-eds-and-womens-health
